Σε ελεύθερα πλαίσια θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πολιτισμός ξεκινάει από τις πρώτες προσπάθειες του ανθρώπου για να δαμάσει τη φύση. Στην πορεία, κι ενώ οι άνθρωποι είχαν πετύχει τις βασικές ανακαλύψεις που τους εξασφάλιζαν τα προς το ζειν(φωτιά, αποτελεσματικά όπλα κυνηγιού, εργαλεία, άροτρο, εξημέρωση ζώων, τροχός, χρήση μετάλλων κτλ), άρχισαν να αναπτύσσονται και σε άλλους τομείς, όπως η γραφή, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η φιλοσοφία, το εμπόριο, η ηθική ανάπτυξη κτλ με διαφορετικές επιδόσεις των ανθρώπινων ομάδων που συνέθεταν έναν ευρύτερο πολιτισμό κάθε φορά. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η έννοια του πολιτισμού περιλαμβάνει το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων μιας ανθρώπινης κοινωνίας τα οποία είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας. Άλλωστε η λέξη πολιτισμός ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη πόλις που αντικατοπτρίζει αυτή τη συλλογικη προσπάθεια του ανθρώπου.
Στην αρχαιότητα από το 5000 π.Χ. κι έπειτα(οι ημερομηνίες είναι κατά προσέγγιση και δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη σημασία στο συγκεκριμένο κείμενο) διάφοροι αξιοσημείωτοι πολιτισμοί κάνουν την εμφάνισή τους και μέχρι σήμερα έχουν αφήσει ανεξίτηλη τη στάμπα τους στα ιστορικά δρώμενα. Σουμέριοι, Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι, Φοίνικες, Ασσύριοι, Ελληνες, Πέρσες, Ινδοί, Ρωμαίοι, Κινέζοι, Βίκινγκς, Μάγια, Αζτέκοι, Ίνκας, Άραβες και λοιποί, είναι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ονόματα ιστορικών λαών και πολιτισμών που όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει και διαβάσει. Όλοι αυτοί οι λαοί(και άλλοι που μπορεί να μου διαφεύγουν αυτή τη στιγμή) έχουν βάλει το δικό τους λιθαράκι στην απαρχή και συνέχιση της ανθρώπινης υλικής και πνευματικής ανάπτυξης που όπως είπαμε χαρακτηρίζουν την έννοια του πολιτισμού.
ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Αναμφισβήτητα, περίοπτη θέση μεταξύ των πολιτισμών με τη σπουδαιότερη προσφορά στην ανθρωπότητα κατέχει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η εκλεπτυσμένη τέχνη και αρχιτεκτονική, η ρητορική, τα έπη, το θέατρο, η δημοκρατία καλλιεργήθηκαν παραγωγικότατα και δημιουργικότατα σ'αυτό τον τόπο, φτάνοντας αρκετές φορές σε δυσθεώρητα ύψη. Επιφανείς και θρυλικές μορφές από τους παραπάνω τομείς έχουν μπει με την αξία τους στο παγκόσμιο πολιτιστικό "hall of fame" και τα ονόματά τους είναι πασίγνωστα και εκτός Ελλάδος. Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς πώς συντελέστηκε αυτό το θαύμα; Πώς είναι δυνατόν να έχει τόσο υψηλές πολιτισμικές επιδόσεις ο αρχαίος ελληνικός κόσμος; Η απάντηση απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, ψυχραιμία και ορθολογική σκέψη(άλλο ένα πολιτισμικό προϊόν που άνθησε στην αρχαία Ελλάδα). Διότι δεν είναι λίγοι αυτοί που καταλήγουν σε βεβιασμένα και συνεπώς εσφαλμένα συμπεράσματα τα οποία περιλαμβάνου απίθανες εξηγήσεις που ξεκινούν από τη διαφορετική ανώτερη ράτσα των Ελλήνων μέχρι και φαντασιόπληκτες θεωρίες περί...εξωγήινης προέλευσής τους(ναι καλά διαβάσατε...υπάρχουν μερικοί χάχες που τα πιστεύουν κάτι τέτοια πραγματικά εξωγήινα!!!)!!!
Ας γίνουμε όμως πιο συγκεκριμένοι,
1) Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού κατέχει το σχετικά καλό και ήπιο μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας, χωρίς συχνές και μακροχρόνιες κλιματικές ακρότητες. Είναι αυτονόητο ότι ένας λαός που διαβιεί για πολύ μεγάλο διάστημα (ή και ολόκληρο έτος) σε ακραίες περιβαλλοντολογικές συνθήκες έχει ως κύριο μέλημα την επιβίωση στην περιοχή και μετά όλα τ'άλλα, αν βεβαίως υπάρξει ποτέ χρόνος για όλα τα άλλα. Δεν είναι δυνατόν να απαιτούμε από τους Εσκιμώους καρυάτιδες και λαμπρούς μεγαλεπίβολους ναούς πάνω στους πάγους, ούτε από τις φυλές της υποσαχάριας Αφρικής της ξηρασίας να εξελίσσονται σε φορείς υψηλής διανόησης, φιλοσοφίας, ποίησης και ρητορικής. Ούτε βεβαίως μπορούμε να απαιτούμε από τους αρχαίους Ινδιάνους της ζούγκλας του Αμαζονίου να εξελισσονται σε σπουδαίους δημιουργούς θεατρικών έργων και δράματος, αν και είναι αρκετά δραματικό να σε κυνηγάνε συχνά πολλά δηλητηριώδη φίδια στα δάση του και την ώρα που πας να πιάσεις ψάρια από τον κοντινό ποταμό να γυρνάς στην οικογένειά σου με μείον 3 δάκτυλα, αφού δεν λογάριασες τα πεινασμένα πιράνχα που ελλοχεύουν στα γάργαρα νερά του. Στην Ελλάδα εξαιτίας του ιδανικού κλίματος, οι άνθρωποι δεν χρειάστηκε να δίνουν καθημερινά μάχη επιβίωσης με το ακραίο πρόσωπο της φύσης, επομένως είχαν όλο το χρόνο να καλλιερήσουν τα χωράφια τους, να φροντίσουν τα κοπάδια τους, να παρατηρήσουν, να σκεφτούν, να αξιολογήσουν, να φιλοσοφήσουν, να ταξιδέψουν και να έρθουν σε επαφή με γειτονικές κουλτούρες, να καταγράψουν εντυπώσεις, να διασκεδάσουν και να αναπτύξουν νέες μορφές ψυχαγωγίας, να διεξάγουν εμπόριο και γενικά να δημιουργήσουν.
2) Η γεωγραφική θέση και τα πλήθη φύλων και πολιτισμών διαδραματίζουν αναμφίβολα σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη ενός μεταγενέστερου πολιτισμού. Στην Ελλάδα κατά την 2η χιλιετία π.Χ. κι έπειτα, πολλά ελληνικά φύλα (Αχαιοί, Δωριείς, Ίωνες, Αιολείς κτλ) έρχονται σε επαφή και στη συνέχεια αναμειγνύονται με διάφορα προελληνικά φύλα (Πελασγοί, Λέλεγες, Κάρες, Μινωίτες κ.α.) που ήδη διακρίνονταν από υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να προκύψει ένα ιδιαίτερο πλούσιο πολιτισμικό "κράμα". Οσο πιο πολλά φύλα συνθέτουν ένα πολιτισμό, τόσο πιο πλούσιο θα είναι το "κράμα" που θα προκύψει. Όταν δε αυτό συμβαίνει σε μια περιοχή που αποτελεί γεωγραφικό σταυροδρόμι στο οποίο εισέρχονται και εξέρχονται εύκολα στοιχεία πολιτισμού, ιδέες, εμπειρίες, αγαθά κτλ, τότε οι πιθανότητες να προκύψει μεγάλη πολιτισμική άνθηση στην εν λόγω περιοχή είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Η Ελλάδα αποτελεί τέτοιο ακριβώς πολιτισμικό γεωγραφικό σταυροδρόμι, επομένως πληρούσε αλλη μια βασική προϋπόθεση για την άνθηση και εξέλιξη πλούσιου, σημαντικού και επιδραστικού πολιτισμού. Το εμπόριο που άνθιζε στη νότια Βαλκανική και στην ανατολική Μεσόγειο από την προϊστορική εποχή κιόλας, είναι ένας ευνοϊκός παράγοντας για την ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων και σίγουρα ενίσχυσε κι αυτό την πολιτισμική άνθηση στον ελλαδικό χώρο. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τα ταξίδια πολλών επιφανών Ελλήνων (Ηρόδοτος, Πλάτωνας, Σόλων, Σωκράτης, Θαλής, Θουκυδίδης κ.α.) στο εξωτερικό (Αίγυπτο, Ανατολία, Βαβυλώνα κτλ) από τα οποία αποκόμισαν νέες εμπειρίες, ήρθαν σε επαφή με διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς, γνώρισαν ξένα ήθη, έθιμα, παραδόσεις και στοχασμούς και με τη σειρά τους επεξεργάζονταν αυτά τα εξωτερικά ρεύματα διατυπώνοντας μέσα από τη δική τους δημιουργικότητα τις ιδέες, θεωρίες και φιλοσοφικές τους ανησυχίες.
3) Οι πολυάριθμες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας που δεν υπάγονταν υπό την αυστηρή εξουσία ενός πανίσχυρου βασιλιά ή μονάρχη, σε συνδυασμό με το ιδιαίτερα επιδραστικό δημοκρατικό πολίτευμα της αρχαίας Αθήνας αποτελεί σίγουρα ιδανική προϋπόθεση για να αναδειχθούν προσωπικότητες που με τις ιδέες και ανακαλύψεις τους συντελούν στην πνευματική, επιστημονική και πολιτισμική πρόοδο(στην Αθήνα άλλωστε έζησαν, σπούδασαν και δημιούργησαν τα έργα τους πολλές εξέχουσες προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας). Αυτό ήταν σαφώς πιο δύσκολο να γίνει σε πολιτισμούς όπου την εξουσία ασκούσε αυταρχικά ένας βασιλιάς ή αυτοκράτορας που καρπωνώταν όλες τις ανακαλύψεις και ιδέες των υπηκόων του. Επίσης στην αρχαία Ελλάδα γινόταν ευκολότερα (για τους λόγους που αναφέρθηκαν) η διάδοση και διακίνηση μιας ιδέας ή φιλοσοφικού ρεύματος σε σχέση με άλλες χώρες όπου η φιλοσοφία ήταν δέσμια του ιερατείου, όπως γινόταν λόγου χάριν στην Αίγυπτο.
4) Πολλές φορές διαφορες τυχαίες ιστορικές συγκυρίες επηρεάζουν την ιστορική πορεία και εξέλιξη ενός πολιτισμού αρνητικά ή θετικά, ανάλογα την εκάστοτε συγκυρία. Τι εννοώ με τον ότι "τυχαίες ιστορικές συγκυρίες"; Με πιο απλά λόγια γεγονότα ιστορικά(π.χ. κατάκτηση από ξένο δυνάστη, εμφύλιοι πόλεμοι, ανίκανοι ηγέτες κτλ) και γεωφυσικά(καταστροφικοί σεισμοί, εκρηξεις ηφαιστείων κτλ) που καθορίζουν την περαιτέρω δημιουργικότητα και ακμή ενός πολιτισμού. Για παράδειγμα μια ιστορική συγκυρία όπως μια υποθετική ήττα της Ελλάδας από τους Πέρσες με επακόλουθο την χρόνια υποταγή των Ελλήνων στον ασιατικό δυνάστη πιθανόν θα αποτελούε τροχοπέδη της πνευματικής άνθησης που στηρίζεται στην ελευθερία του ατόμου και της έκφρασης αλλά πιθανώς και εμπόδιο στο έργο καλλιτεχνών, γλυπτών, αρχιτεκτόνων, θεατρικών συγγραφέων κτλ αφού οι υποταγμένοι αντί να ασχολούνται παθιασμένα με το έργο τους, θα πλήρωναν επιβαρυντικούς φόρους και θα βίωναν στέρηση προσωπικών ελευθεριών, γεγονός που σίγουρα παρεμποδίζει τη δημιουργικότητα και την πολιτισμική πρόοδο του υποταγμένου λαού. Ομοίως μια γεωφυσικού τύπου τυχαία συκγυρία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα παρακμής ενός πολιτισμού "πριν την ώρα του" όπως έγινε με την περίπτωση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης γύρω στο 1600 π.Χ. που συντέλεσε στην παρακμή του πάλαι ποτέ ισχυρού και κυρίαρχου στη θάλασσα Μινωικού πολιτισμού. Για πολλούς αιώνες ο αρχαίος ελληνικός κόσμος δεν έπεσε θύμα τέτοιων τυχαίων αρνητικών συγκυριών και σίγουρα μέχρι την Ρωμαϊκή κατάκτηση οι ιστορικές και κάθε τύπου συγκυρίες ήταν αρκετά ευνοϊκές έτσι ώστε οι Ελληνες να μεγαλουργούν αδιάκοπα και να παρουσιάζουν νέα πολιτισμικά επιτεύγματα σε πολλούς τομείς.
Στις παραπάνω παρατηρήσεις μπορούν να προστεθούν κι άλλοι παράγοντες αλλά αυτοί σε γενικές γραμμές αρκούν για να εξηγήσουν ορθολογικά το ελληνικό θαύμα της αρχαιότητας χωρίς υπέρμετρη φαντασία, παραλογισμούς και ουφολογικές ακρότητες.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
Συχνά θα διαπιστώσουμε ότι σε διάφορες συζητήσεις του διαδικτύου, σε βιβλία και τηλεοπτικές εκπομπές προβάλλονται θέσεις περί ανωτερότητας ενός πολιτισμού έναντι πολλών ή όλων των άλλων που προκύπτει ύστερα από την σύγκρισή τους στα μάτια του εκάστοτε "κριτή". Ετσι και στην Ελλάδα προβάλλεται από μερικούς η άποψη ότι ο ελληνικός πολιτισμός είναι "ανώτερος" όλων των άλλων οι οποίοι χαρακτηρίζονται "κατώτεροι". Η επιχειρηματολογία τους στηρίζεται κυρίως στα μεγάλα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων στους προαναφερθέντες τομείς, εκεί όπου οι άλλοι πολιτισμοί έχουν περιορισμένες ή και ανύπαρκτες επιδόσεις. Προσωπικά θεωρώ τη συγκεκριμένη αξιολόγηση περί ανώτερων και κατώτερων πολιτισμών ανεπαρκή, επισφαλή και κάπως "μεταφυσική". Και αυτό για δύο λόγους:
1) Δεν λαμβάνει υπόψη τις ευρύτερες συγκυρίες (ιστορικές, γεωφυσικές κτλ) που αναφέρθηκαν οι οποίες επηρεάζουν αποφασιστικά την άνθηση, ακμή και εξέλιξη ενός πολιτισμού. Θεωρώ ότι ένας πολιτισμός δεν μπορεί να κριθεί και να αξιολογηθεί αντικειμενικά έξω από τις ιστορικοκοινωνικά, γεωγραφικά και γεωφυσικά πλαίσια μέσα στα οποία αναπτύσσεται. Δηλαδή, όπως ανέφερα και προηγουμένως δεν μπορούμε να θεωρήσουμε έτσι γενικά και αόριστα τον πολιτισμό των Εσκιμώων κατώτερο π.χ. του Ελληνικού, Ρωμαϊκού και Ινδικού αφού δεν παρουσίασε μεγαλοπρεπή μνημεία και τεχνουργήματα ή λογοτεχνική παραγωγή όπως οι έκαναν οι τρεις άλλοι. Οι μεν Εσκιμώοι είχαν(και έχουν) να αντιμετωπίζουν τις συνεχής ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες ενώ αντίθετα οι Ελληνες, Ρωμαίοι και Ινδοί απολάμβαναν ένα απείρως φιλικότερο περιβάλλον και βρίσκονταν σε ευνοϊκότερες γεωγραφικές θέσεις όπου η επικοινωνία και το εμπόριο μεταξύ των λαών (άρα και η "διακίνηση" πολιτισμικών στοιχείων) υπήρξε απρόσκοπτη. Επιπλέον δεν μπορούμε να θεωρούμε τον Ινδικό, Ρωμαϊκό ή Ελληνικό πολιτισμό έτσι γενικά και αόριστα ανώτερο του Φοινικικού επειδή οι Φοίνικες ανέπτυξαν φτωχή λογοτεχνική ή φιλοσοφική παραγωγή σε σχέση με τους τρεις προαναφερθέντες πολιτισμούς. Μια προσεκτική ματιά στις συγκυρίες που αναφέραμε μπορεί να εξηγήσει γιατί είναι άστοχη και ανεπαρκής μια τέτοια σύγκριση. Οι Φοίνικες για ένα μεγάλο διάστημα που αρχίζει από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. δέχονταν αλλεπάλληλες επιθέσεις και πιέσεις από διάφορους αρχαίους λαούς όπως οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Εβραίοι και οι Φιλισταίοι. Αυτή η ασφυκτική πίεση είχε σαν αποτέλεσμα να περιοριστούν τα εδάφη τους σε μια στενή λωρίδα γης στις ακτές του Λιβάνου. Επομένως για να μπορέσουν να επιβιώσουν αναγκάστηκαν να επεκταθούν προς τη Μεσόγειο και να διεξάγουν θαλάσσιο εμπόριο. Για να μπορέσουν να εξαπλωθούν όμως στη Μεσόγειο και να διεξάγουν προσοδοφόρο εμπόριο έπρεπε να αφιερωθούν στην ναυπηγική τέχνη και στην βελτίωση και εξέλιξή της. Τα άφθονα σε κέδρο δάση του Λιβάνου υπήρξαν ενισχυτικός παράγοντας στην κατασκευή ανθεκτικών πλοίων. Και πράγματι κάποια χρονική στιγμή εξελίσσονται σε έναν από τους κορυφαίους ναυτικούς και εμπορικούς λαούς του τότε γνωστού κόσμου. Να λοιπόν οι ιστορικές και γεωφυσικές συγκυρίες που ώθησαν αυτό τον αρχαίο λαό στην ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου τύπου πολιτισμού με κύρια ενδιαφέροντα το εμπόριο και τη ναυτιλία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Πέρσες χρησιμοποίησαν και φοινικικά πλοία όταν εισέβαλαν στην Ελλάδα ενώ και ο Μ.Αλέξανδρος είχε την βοήθεια Φοινικικών πλοίων κατά την πολιορκία και άλωση της Τύρου, οπωσδήποτε τεκμήριο της καλής ποιότητας πλοίων που κατασκεύζαν οι Φοίνικες. Βέβαια μπορεί ακόμα κι αν δεν περιορίζονταν οι Φοίνικες στο Λίβανο να μην καλλιεργούσαν φιλοσοφική η λογοτεχνική παραγωγή. Αυτό όμως δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Θα μπορούσε σε αυτό το σημείο κάποιος να διαφωνήσει με αυτή την προσέγγιση λέγοντας "μα είναι δυνατόν να βάζουμε στο ίδιο επίπεδο ανυπέρβλητα λογοτεχνικά έπη, την πλούσια φιλοσοφική παραγωγή των ιερών τεράτων της ελληνικής διανόησης, το δίκαιο των Ρωμαίων, τις Βέδες των Ινδών με το εμπόριο αγαθών που έκαναν οι Φοίνικες; Η φιλοσοφία και η λογοτεχνία θέλουν ταλέντο, βαθυ στοχασμό, πνευματικα προσόντα και δημιουργικότητα, υψηλή διανόηση κτλ, άρα είναι σαφώς ανώτερα επιτεύγματα". Και πάλι θεωρώ κάπως "άκυρη" αυτή την διαπίστωση αφού επιχειρεί να συγκρίνει εντελώς διαφορετικά πράγματα. Και η φιλοσοφία και η λογοτεχνία και οι νομοθετικοί κώδικες και το εμπόριο απαιτούν ξεχωριστά προσόντα και ικανότητες. Πώς είναι δυνατόν να υποβιβάσουμε το εμπόριο σε μια "κατώτερη βαθμίδα" από τη στιμγή που για να διεξαχθεί με επιτυχία(ειδικά σε μακρινές αποστάσεις, με διαφορετικούς λαούς και μέσω θαλάσσης) χρειάζεται κάποιος να διαθέτει εξυπνάδα, ευστροφία, ευρηματικότητα, καλό λέγειν, αξιοπιστία, επιμονή(και υπομονή), εργατικότητα και πιθανόν μερικές ακόμα αρετές. Κάθε δραστηριότητα λοιπόν έχει και τις ανάλογες απαιτήσεις προκειμένου να είναι πετυχημένη και αξιομνημόνευτη. Άρα δεν βρίσκω κάποιο λόγο να θεωρήσω τη διεξαγωγή εμπορίου κατώτερη της φιλοσοφίας, της ποίησης ή του θεάτρου,ειδικά όταν αυτή διεξάγεται με επιτυχία σε μια τόσο μεγάλη έκταση, που αγκαλιάζει πλήθος ετερόκλητων λαοτήτων, αφενός γιατί δεν είναι ορθό να συγκρίνουμε άσχετες μεταξύ τους δραστηριότητες βγάζοντάς τες ανώτερες και κατώτερες, αφετέρου διότι κάθε πολιτισμικός τομέας ή δραστηριότητα προϋποθέτει την καλλιέργεια διαφορετικών χαρισμάτων ώστε να προκόψει. Άρα ούτε μπορώ να θεωρήσω το Φοινικικό πολιτισμό κατώτερο κάποιου άλλου απλά και μόνο επειδή δεν επιδεικνύει ή δεν καλλιεργεί τα ίδια ενδιαφέροντα. Είναι άραγε ορθό να σας θεωρήσει κάποιος κατώτερο από κάποιον άλλο άνθρωπο επειδή δεν σας ενδιαφέρει η ενασχόληση με το πιάνο, την ποίηση, την φιλοσοφία και τα γαλλικά; Μάλλον όχι αφού δεν υπάρχει κάποιο αντικειμενικό κριτήριο απόδοσης ανώτερων και κατώτερων βαθμίδων αξιολόγησης μεταξύ των ατόμων, ούτε είναι δυνατόν όλοι οι άνθρωποι να παρουσιάζουν τα ίδια ενδιαφέροντα. Ετσι λοιπόν ούτε οι πολιτισμοί του παρελθόντος, οι οποίοι αποτελούνται φυσικά από ανθρώπους, είναι δυνατόν να εμφανίζουν τα ίδια ενδιαφέροντα και τις ίδιες τάσεις. Μπορεί βέβαια η τεχνολογία ενός πολιτισμού να είναι ανώτερου/υψηλότερου επιπέδου αλλά αυτό δεν αρκεί για να χαρακτηρίσουμε ανώτερο έναν ολόκληρο πολιτισμό έναντι κάποιου άλλου. Άλλωστε η τεχνολογία δεν είναι ταυτόσημη του πολιτισμού αλλά αποτελεί ένα επιμέρους "γρανάζι" του. Απ'όλα αυτά συνάγεται ότι είναι μάλλον ορθότερο και λογικότερο να συγκρίνουμε μεταξύ τους όχι ολόλκληρους τους πολιτισμούς αλλά επιμέρους στοιχεία τους. Τουτέστιν, θα συγκρίνουμε τις φιλοσοφικές ιδέες του Πλάτωνα ή του Σωκράτη με αυτές του Κομφούκιου ή του Λάο Τσε, τις ναυπηγικές δεξιότητες των Φοινίκων με αυτές των Βίκινγκς (αν και εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη τη μεγάλη χρονική διαφορά που χωρίζει τους δύο πολιτισμούς και το διαφορετικό περιβάλλον), την αρχιτεκτονική των Αιγυπτίων με αυτή των Μάγιας και πάει λέγοντας.....Ομως και πάλι θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ιστορικούς, κοινωνικούς, γεωγραφικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάζουν σε κάποιο βαθμό τους φιλοσοφικούς στοχασμούς, τις τέχνες, την λογοτεχνία και γενικά οποιαδήποτε πολιτισμική δραστηριότητα. Και που μπορούμε να καταλήξουμε μετά κι από αυτή τη σύγκριση/αξιολόγηση των επιμέρους πολιτισμικών στοιχείων; Μάλλον στο ότι όλα τελικά είναι θέμα γούστου. Αλλος εντυπωσιάζεται περισσότερο από την Αιγυπτιακή αρχιτεκτονική και άλλος από την αρχιτεκτονική των Μάγια. Αλλον τον αγγίζουν περισσότερο οι φιλοσοφικές ιδέες της Ελλάδας και άλλον οι ιδέες της μακρινής ανατολής του Κομφούκιοι και του Βούδα. Κοντολογίς, η υποκειμενικότητα εμπλέκεται σε σημαντικό βαθμό και σε αυτή την επιμέρους αξιολόγηση.
Ισως αυτό που μπορούμε να διαπιστώσουμε με σχετική ασφάλεια είναι κατά πόσο ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός βασίστηκε σε κάποιους αρχαίους πολιτισμούς για την ανάπτυξή του. Εκεί πράγματι ο Ελληνικός πολιτισμός και ο Ρωμαϊκός παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο. Ωστόσο κι εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή. Γιατί; Βλέπε την δεύτερη ένσταση...
2) Αγνοεί το γενικότερο ιστορικό γίγνεσθαι και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολιτισμών κατά τη διάρκεια της εξελικτικής τους πορείας.
Σίγουρα όπως είπαμε λίγο πιο πριν ο ελληνικός πολιτισμός (και κατ'επέκταση ο ρωμαϊκός) ήταν οι βασικοί στυλοβάτες του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού. Όμως ο ελληνικός πολιτισμός(όπως και ο ρωμαϊκός)
δεν ήταν μια υπεραιώνια, εξωιστορική, αυτοτελής οντότητα αλλά δημιουργήθηκε σταδιακά σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες υιοθετώντας και χαρακτηριστικά ξένων πολιτισμών. Για παράδειγμα, τα μαθηματικά πρωτοξεκίνησαν στην Ανατολή και στην Αίγυπτο. Οι Έλληνες πήραν κάποιες γνώσεις από αυτούς τους λαούς κι έπειτα προχώρησαν τη μαθηματική σκέψη για να συνεχίσουν οι Άραβες και οι Ινδοί αργότερα. Είναι άτοπο να απομονώσουμε έναν αρχαίο πολιτισμό αποδίδοντας σε αυτόν όλα τα επιτεύγματα στα οποία στηρίχθηκε ο νεότερος κόσμος. Διότι οι πολιτισμοί, ανέκαθεν βρίσκονταν σε αλληλεπιδράσεις, άλλοτε ισχυρές, άλλοτε πιο ισχνές, ειδικά δε, αυτοί που αναπτύσσονταν σε γεωγραφικά σταυροδρόμια, όπως ο ελληνικός, ο αιγυπτιακός, οι πολιτισμοί της Ανατολίας και της Μέσης Ανατολής κτλ. Ένας πολιτισμός συμπληρώνει έναν δεύτερο, για να συμπληρώσει κι ο δεύτερος έναν τρίτο κ.ο.κ. Άλλωστε ο κόσμος δεν είχε τίποτα "αδιαπέραστα τείχη" ή "ηλεκτροφόρα συρματόπλεκτα σύνορα" ώστε να περιορίζονται οι διάφοροι λαοί στις γενέτειρες τους. Η διάδοση γνώσεων και ανταλλαγής πολιτισμικών χαρακτηριστικών ήταν (και είναι) μια δυναμική διαδικασία στο χώρο και στο χρόνο. Για παράδειγμα δεν είναι ορθό να αποδόσουμε τα εύσημα για την ανάπτυξη της ιατρικής αποκλειστικά στους αρχαίους Αιγύπτιους επειδή διέθεταν σημαντικές ανατομικές γνώσεις ή επειδή το
το αρχαιότερο ιατρικό εγχειρίδιο προέρχεται από τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Η ιατρική αναπτύχθηκε και σε μετέπειτα πολιτισμούς και νέες ιατρικές γνώσεις κατακτούνταν αδιάκοπα μέχρι τις μέρες μας. Ούτε είναι δίκαιο να αποδώσουμε αποκλειστικά και μόνο στους αρχαίους Ελληνες τα εύσημα για τη φιλοσοφία και το θέατρο αφού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα θα υπάρξουν επίσης μεγάλοι στοχαστές, νέα επιδραστικά φιλοσοφικά ρεύματα και δημιουργικοί θεατρικοί συγγραφείς. Αναμφίβολα ο πρωτεργάτης κατέχει περίποτη θέση αναφορικά με ένα επίτευγμα αφού δίνει το έναυσμα για την περαιτέρω εξέλιξη και αξίζει απολύτως δικαιολογημένα τιμές και μνημονεύσεις, αλλά φανταστείτε πόσο οδυνηρό θα ήταν για την ανθρωπότητα αν η εξέλιξη των πολιτισμικών και επιστημονικών επιτευγμάτων παρέμενε στάσιμη σε μια εποχή.
Με βάση την παραπάνω ιστορική διαπίστωση θα ήταν μέγιστο ατόπημα να αποδώσουμε τα εύσημα της πολιτισμικής, πνευματικής και επιστημονικής προόδου, σε έναν αποκλειστικά πολιτισμό. Η ίδια η ιστορία αποδείχνει την αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπλήρωση που ανέφερα, μεταξύ των πολιτισμών του παρελθόντος.
Σαν τελικό συμπέρασμα θα πω ότι οποιαδήποτε αξιολόγηση και σύγκριση πολιτισμών απαιτεί σοβαρότητα, σύνεση και διεξοδική, αντικειμενική προσέγγιση ανεπηρέαστη από τυχόν προκαταλήψεις και παρωπίδες ιδεολογικού περιεχομένου. Υπάρχουν διάφοροι "πρωτεργάτες" πολιτισμού στην αρχαιότητα και όχι μόνο ένας. Οι γνώσεις διαδίδονταν, υιοθετούνταν και προχωρούσαν πάρα πέρα από διαφορετικούς πολλές φορές λαούς. Διότι βεβαίως δεν είναι δυνατόν, οι φυσικές και κοινωνικές ανάγκες να ωθούν μόνο έναν λαό σε νέες ανακαλύψεις και όλοι οι άλλοι να μην παίρνουν τίποτα πρέφα και να ξύνονται. Κάποια στιγμή εύχομαι να σταματήσει εκ μέρους ορισμένων ιδεολογικά τυφλωμένων ανρώπων αυτή η διεκδίκηση και οικειοποίηση επιτευγμάτων ξένων πολιτισμών , οι οποίοι προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τη μεταφυσική εθνικιστική τους μεγαλομανία "ελληνοκεντρικού", "ινδοκεντρικού", "γερμανοκεντρικού", "γαλλοκεντρικού" ή οποιουδήποτε άλλου σχετικού εθνικιστικού τύπου, υποβαθμίζουν, εκφυλίζουν τον πραγματικό πολιτισμό των προγόνων τους και βιάζουν την επιστήμη και τόν ορθό λόγο. Και ο νοών νοείτω...
Εφόσον θέλουμε να γνωρίσουμε τον πολιτισμό των προγόνων μας, θα πρέπει να ανακαλύψουμε πώς αυτός πραγματικά ήταν και όχι πώς επιθυμεί η ατέρμονη φαντασία και ο αστείρευτος εγωισμός μας να ήταν....
ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΟΥΣ ΧΕΛΩΝΑΣ ΠΟΥ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΚΕΡΑΜΙΚΟ!! ΤΟ ΑΚΛΑΥΤΟΝ ΡΙΧΝΕΙ ΦΩΣ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΑΥΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ
ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ: ΖΟΥΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ!!!
